انواع حافظه

حافظه به صورت قدرتی فوق العاده در تمام پدیده های هستی وجود دارد و قوی ترین نوع آن در انسان نهفته است; ولی در همه افراد یکسان نیست . به طور کلی افراد در یادگیری، مطالعه و نگهداشت مطالب به 4 دسته که در حقیقت نماینده 4 نوع حافظه اند تقسیم می شوند: حافظه های شنیداری (سمعی)، دیداری (بصری)، نوشتاری (یدی) و حسابگرانه (آماری) . در شماره پیش از حافظه شنیداری یاد شده و سه حافظه دیگر را در این شماره توضیح می دهیم .

2- حافظه دیداری (بصری)

افرادی که از راه دیدن و تمرکز روی صفحه و تصویر برداری از مطالب بهتر می آموزند، نگه می دارند، یادآوری می کنند و مطالب را دوباره به صحنه فعال ذهن خود می آورند، از این حافظه برخوردارند . امروزه عقیده بر این است که بیش از 70 درصد آموخته ها و تجارب از طریق چشم به دست می آید .

این دسته از افراد جهان را به صورت تصاویر ادراک می کنند ⁽¹⁾ و حتی آدرس ها را بر مبنای نشان های فیزیکی می آموزند; برای مثال به یاری نشانه های ذهنی ای که از اماکن اطراف، تابلوها، مغازه ها و ادارات می سازند، مکانی خاص را به خاطر می سپارند .

این افراد در کودکی نیز قابل تشخیص اند; یعنی وقتی تازه زبان می گشایند، هنگام گفت وگو با بزرگ ترها در چشمان طرف مقابل زل می زنند . جالب این که وقتی طرف صحبتشان به چشم و چهره آن ها نمی نگرد، با دستان کوچکشان چهره اش را سمت خویش می گردانند و می گویند: ببین، ببین! و تا مخاطب نگاهشان نکند، سخن نمی گویند . این گروه در دوران تحصیل به چهره استاد بسیار می نگرند و حتی گاه مطالب درس را با حرکات استاد کد گذاری می کنند و به حافظه می سپارند .

این حافظه به راحتی قابل توسعه است . می توان بیش تر مطالب درسی را به یاری تصویر به یاد سپرد و هر صفحه را به صورت تصویری در حافظه نگهداری کرد .

بارها اتفاق افتاده است، هنگام برون آمدن از جلسه امتحان، دیده ایم دوستان ما درباره خاستگاه پرسشی خاص گفت وگو می کنند; برای مثال رضا به علی می گوید: سئوال 5 از کجا آمد؟ علی نیز اظهار بی اطلاعی می کند; ولی سعید می گوید: صفحه 80 . آن ها به صفحه 80 مراجعه می کنند و پرسش و پاسخ را دقیقا می یابند . شاید خود سعید نیز نداند حافظه بصری یا دیداری فوق العاده دارد و اگر آن را تربیت و تقویت کند، در یاد سپاری مطالب توفیق فزون تر می یابد .

گروهی از افراد – بی آن که بدانند – از این نوع حافظه سود فراوان می برند و فکر خود را خسته نمی کنند . یکی از نویسندگان درباره حافظه ابوعلی سینا چنین نگاشته است: وقتی ابن سینا به اصفهان پناه آورد، عالمان از او خواستند نسخه ای از کتاب قانون به آن ها دهد . شیخ گفت: آن کتاب را نیاورده ام; ولی صفحه صفحه اش را به خاطر دارم . ⁽²⁾ آنگاه قانون را برای علاقه مندان باز گفت و آنان به نوشتن پرداختند .

نشانگان رفتاری

افرادی که حافظه دیداری دارند، از ویژگی های زیر بهره می برند:

1 . وقتی صدایی می شنوند، به طرف بالا نگاه می کنند .

2 . با سرعت سخن می گویند و آهنگ صداشان بلند است .

3 . هنگام صحبت دست ها را حرکت می دهند و به طرف بالا می گیرند .

4 . به سرعت نفس می کشند . ⁽³⁾

5 . اصطلاحا تصویری صحبت می کنند .

6 . در به کار بردن تشبیه، تمثیل، تخیل و صحنه پردازی مهارت فوق العاده دارند .

آن ها علاوه بر این که خود را در صحنه می یابند، چنان سخن می گویند که دیگران نیز خود را در صحنه مورد نظر احساس می کنند . اگر داستان می گویند، شنونده را در کوچه پس کوچه های داستان راه می برند .

7 . در نوشتن انشا، نامه، خاطره و . . . به انعکاس صحنه ها، شفاف ساختن فضا و تصویر کردن بسیار گرایش دارند .

8 . در چهره شناسی بسیار موفقند و گاه فردی را بعد از سال ها از طریق چهره می شناسند; بی آن که نامش را به خاطر آورند .

تکیه های کلامی

این گروه در جملات خویش از واژه های زیر بسیار بهره می برند:

دیدن، نگاه کردن، منعکس کردن، چشم انداز، هدف، درخشان، شفاف، تصور، ترسیم، انعکاس، عکس، تصویر، مثل، مانند، نور و تابش .

شیوه های استفاده بهتر از حافظه دیداری

1 . تمرکز نگاه بر جملات و پاراگراف ها و سپس بستن چشم ها و انعکاس مطالب عمده به ذهن و نگاه مجدد به آن

2 . تلفیق مطالب با تصویرها، شکل ها، نمودارها، جدول، نشانه ها و شماره های صفحات

3 . علامت گذاری معنا دار از خط کشی ساده زیر کلمات تا علائم ابتکاری مانند × و . . .

4 . مطالعه و تلاش در احضار صفحه ای و پاراگرافی مطالب مطالعه شده بعد از هر پانزده دقیقه

در آموزش این افراد نیز باید از کتاب های دارای نمودار و تصویر و جدول، و نیز اپک، ویدئو، CD و فیلم های آموزشی استفاده شود .

3- حافظه نوشتاری (یدی) و احساسی

افرادی که از راه نوشتن و لمس و دسته بندی منطبق بر ذوق خود بهتر یاد می گیرند، از حافظه نوشتاری و احساسی بهره می برند . واکنش فیزیکی این افراد بیش تر است و جالب این که در زمان تحصیل گاه سخنان معلم را به صورت جامع و با حداکثر توان یادداشت و نگهداری می کنند . البته تاثیر نوشتار بر یادگیری بدیهی است و بعضی افراد از این طریق بیش تر و کامل تر یاد می گیرند . پیامبر اکرم (ص) می فرماید: العلم وحشی قیدوه بالکتابة; دانش سرکش است; آن را با نوشتن به بند کشید .

نشانگان رفتاری در حافظه نوشتاری

این دسته از افراد غالبا:

1 . هنگام اندیشیدن به سمت پایین و راست خود می نگرند .

2 . حرکات دست، تغییرات چهره و اعمال جسمانی شان بسیار است .

3 . صدایی عمیق دارند و کلمات را شمرده بیان می کنند .

تکیه های کلامی

این دسته از افراد عموما در گفتارشان به واژه ها و عبارات زیر توجه می کنند: نوشتم، دسته بندی کردم، بالا و پایین، پیوند، در دست گرفتن، لذت بردن، احساس کردم، لمس کردم، لغزیدن، اتصال و . . . .

شیوه های استفاده بهتر از حافظه نوشتاری و احساسی

1 . این افراد اگر با فنون خلاصه نویسی و چکیده برداری آشنا شوند، بسیار موفقند .

2 . معمولا توصیه می شود این افراد ابتدا مطالب را مطالعه و علامت گذاری کنند و سپس آن را در قالب های 13 و 15 و 110 چکیده و خلاصه کنند .

3 . عادت کردن این افراد به چکیده منظم و مرتب و دسته بندی شده بسیار مطلوب است .

4 . اگر کسی حس کند حافظه نوشتاری اش در بعضی از دروس قوی است، حتما باید با تمرین خلاصه نویسی آن را غنی تر سازد و بکوشد مطالب را در قالب های غیر یکنواخت خلاصه کند . جالب این که کم کم خود فرد روش هایی ابتکاری به کار می برد .

5 . یکی از مسائلی که بسیار تجربه شده، نگاشتن چکیده مباحث هر صفحه در حاشیه آن صفحه است .

6 . دانش آموزان و دانشجویانی که با آزمون های چهارجوابی رو به رو می شوند، می توانند، با بهره گیری از روش چکیده دروس، دست کم به حدود 50درصد پرسش های آزمون دست یابند .

در سال 1373 کار چکیده برداری با روش نوشتاری جامع را روی کتاب روان شناسی تربیتی دکتر علی اکبر سیف که از منابع کارشناسی ارشد بود، انجام دادم و از 700 صفحه آن حدود 98 صفحه مطلب خلاصه شده استخراج کردم . هنگام آزمون دریافتم 28 پرسش امتحان در چکیده مطالب نگاشته شده است .

4- حافظه حسابگرانه، منطقی و استدلالگر

این دسته از افراد اطلاعات آموخته شده را به قالب های کوچک تر تقسیم می کنند . جالب این که گاه فقط بخش های مهم پاسخ پرسش را می آموزند و از مکانیسم درون آماری بهره می برند . این افراد مطالب تقسیم بندی شده را خیلی بهتر یاد می گیرند و به عملیات مرحله ای و فلوچارتی علاقه نشان می دهند .

نشانگان رفتاری در حافظه حسابگرانه

1 . گفتار این افراد با منطق و استدلال آمیخته است .

2 . وقتی به فکر فرو می روند، معمولا به پایین و یا چپ می نگرند .

3 . لحن صداشان آهسته و آرام است و از شیوایی سخن بهره مندند .

4 . حرکات دست شان اندک است .

تکیه های کلامی

این افراد عموما، در گفتار و نوشتار خویش، به واژه های زیر بسیار اشاره می کنند:

آموختن، در نظر گرفتن، به ذهن خطور کردن، عمل کردن، آگاه کردن، آگاه بودن، تصور کردن، تشخیص دادن، تصمیم گرفتن، قدردانی کردن، حدس زدن، تجربه کردن، تولید کردن، جدی بودن، فهمیدن و . . .

شیوه های استفاده بهتر از حافظه حسابگرانه

این گروه باید:

1 . مکانیسم یادگیری خود را بر ریز کردن صحیح مطالب متمرکز سازند .

2 . مطالب علمی و قواعد و اصول مختلف را که به صورت انشایی نگاشته شده، به قالب های عددی و مرحله ای تبدیل کنند .

اغلب افراد از هر 4 حافظه یا سیستم یادگیری بهره می برند ⁽⁴⁾ و اصطلاحا حافظه های ترکیبی (Compratius Memory) دارند; ولی:

1 . افراد تنها به یکی از حافظه ها بیش تر گرایش نشان می دهند .

2 . در دروس و مطالب علمی گوناگون معمولا حافظه سمعی و نوشتاری بیش تر خود را می نمایانند; برای مثال در دروس نظری حافظه سمعی و در دروس متریک (ریاضی و هندسه و) . . . حافظه نوشتاری .

3 . خلقت آدمی چنان است که می تواند از همه حافظه های یاد شده بهره گیرد .

ان شاء الله در شماره آینده با ارتباط و کنش های چهارگانه انسان ها در این گستره آشنا خواهیم شد .

پاورقی ها:

1 . کلید طلایی ارتباطات، کریس کول، ترجمه محمد رضا آل یاسین، ص 80 .

2 . آیین حفظ و تقویت حافظه، ص 208 .

3 . کلید طلایی ارتباطات، ص 81- 80 .

4 . همان، 15- 16 .